Gün içinde dilinize bir şarkı dolandığı oluyor mu? Şarkının bir kısmını mırıldanıyorsunuz, sonra duruyorsunuz. Ancak o şarkı bir türlü peşinizi bırakmıyor. Hiç durmadan şarkıyı tekrar tekrar söylemek istiyorsunuz. Peki bu şarkıdan nasıl kurtulursunuz? 

Cevap basit: Şarkıyı tamamlarsanız, zihninizde onu serbest bırakır. Aslında bu durumun arkasında oldukça ilginç bir psikolojik etki yatıyor: Zeigarnik Etkisi.

Zeigarnik etkisi, yarım kalmış, tamamlanmamış şeylerin aniden ve daha kolay şekilde hatırlanabildiğini savunan etkidir. Psikoloji dünyasında önemli bir yer tutan ve günlük yaşantımızı etkileyen bir fenomendir. Bir işi yarım bıraktığınızda, bu işin detayları zihninizde daha belirgin bir haldedir. Bu da aslında işi tamamlama şevkinizi arttırabilir. Zeigarnik etkisi ile tamamlanmış işler tamamlanmamışlara göre daha az zihinsel dikkat çeker. 

Bu etki stres seviyesini, odaklanmayı, zihinsel huzuru ve düşünce kalitesini etkileyebilir. Bu etki, insan belleği ve bilişsel süreçler için önemli ipuçları verir. Tamamlanmayan işler, “bilişsel gerilim” oluşturur. Oluşan gerilim aslında işleri hatırlamamıza kolaylık sağlarken tamamlanana kadar iş üzerinde durmamızı sağlar. 

Zeigarnik Etkisi Tarihçesi

Peki herkesin farkında olmadan deneyimlediği bu psikolojik etkiyi ilk fark eden kimdi? 

İşte bu isim Bluma Zeigarnik. Bluma Zeigarnik, Rus psikolog ve psikiyatristtir. 1920’li yıllarda bir grup psikolog ile birlikte bir restorana giden Bluma, bir garsonu gözlemlediği süreçte bu etkiyi fark etmiş ve daha detaylı incelemeye başlamasını sağlamıştır. Bu etkinin ilham kaynağı aslında garsonlar olmuştu. Bluma, gözlemlediği garsonun birçok masadan sipariş aldığını ve bunu bir kağıda yazmak yerine aklında tuttuğunu fark etti. Süreç içinde tüm siparişlerin doğru gelmesi ve garsonun her siparişi hatırlayabilmiş olması Bluma’nın merakını arttırdı. Bluma’nın bu durumu garsona sorması üzerine garson şu şekilde cevap vermiştir: “Siparişleri zihnime yazıyorum. Siparişleri dağıttıktan sonra hepsini aklımdan siliyorum.” 

Aslında garsonun ifade ettiği yöntem bir bilimsel kavramın ortaya çıkmasına ışık olmuştur. Buradan hareketle Bluma yaptığı bir çok deneyle birlikte olayı kavramsallaştırdı. Zeigarnik Etkisi. Yani tamamlanmamış işler, tamamlananlara göre daha fazla zihinde yer edinir. 

Neden ve Nasıl?

Bu kavramın biraz daha neden ve nasıl çalıştığına odaklanalım. 

Yapılan araştırmalarda Zeigarnik Etkisi’nin tamamlanmayan işlerin insan beyninde “bilişsel gerilim” yarattığı ortaya konmaktadır. Görev tamamlandığında ise gerilim azalmaktadır. 

Kısa süreli bellek bu tamamlanmamış görevleri daha kolay hatırlarken, dikkat de bu nokta üzerinde kalmayı sürdürür. Sonuç olarak, tamamlanmadan kalan işler, zihnimizde daha fazla yer edip hatırlanmamızı ve üzerinde düşünmemizi sağlar.

Genel olarak her şeyin zihnimizde yarım kalabileceği olasılığını göz önüne alırsak Zeigarnik Etkisi günlük hayatta bir çok şekilde karşımıza çıkabilir.

Kişisel yaşamda, iş yaşamında, sosyal ilişkilerde aslında birçok alan buna örnek olarak verilebilir. Dijital içeriklerin sadece bir kesitinin reklamlara yansıtılması ve devamı gibi ifadelerin kullanılması tamamlanmamış hissi oluşturur. Bu durumda reklam üzerindeki kalıcılık ve reklama gitme etkisi artar. Dizilerin en heyecanlı yerlerinde bölümün bitmesi bir sonraki bölüme kadar izleyicilerin merak duymalarını ve yeni bölüm için sabırsızlanmalarını sağlar. Alışverişlerde kararsız kalıp almadığınız ürünler kendilerini size sürekli hatırlatır. Bu ürünü alacağım ya da bu ürünü almayacağım diye net bir karar verip konuyu netleştirerek bu etkiden kurtulmanız gerekir. Peki yarım kalan konuşmaları veya tartışmaları sürekli kendi içinizde konuşup tamamlamaya çalıştığınız oluyor mu? İşte bunlarda Zeigarnik etkisi..

Zihnimiz bu konuşmayı veya tartışmayı devamlı hatırlatarak çözülmesi için motivasyon sağlar. Başka bir örnek ise UX tasarımcıları.. bu etkiyi fark eden UX tasarımcıları zeigarnik etkisini UX tasarımlarında kullanmaya başlamıştır. UX tasarımcıları, Zeigarnik Etkisi’ni bir ilerleme çubuğu, adım sayacı ya da tamamlanmamış bir görev göstergesiyle kullanıcıların zihninde belirsizlik yaratarak, tamamlanma hissi gelene kadar uygulamada kalmalarını sağlamıştır.

Bu etki üzerinde kendi hayatımız özelinde düşünmeye başladığımız zaman aslında birçok farklı alanda karşımıza çıktığına takınlık edeceğiz. Dilerseniz bu yazıdan sonra biraz dikkat kesilebilirsiniz. 

Genel olarak baktığımızda bilgilerin kendini sürekli hatırlatıyor olması, motive edici olması bu etkinin avantajları arasında yer alırken zihinsel yorgunluk ve kaygı dezavantajları arasında sıralanabilir. 

Biz > Zeigarnik Etkisi

Her ne kadar zihnimizde yarım kalan işlerin kendini sürekli hatırlatması ve zihin yorgunluğu oluşturması durumu olsada bu etkiyi doğru bir şekilde kullandığımız takdirde zaman yönetimi, iş yönetimi, kişisel yönetim gibi konularda profesyonelleşmeye vesile olabilir. Peki nasıl yöneteceğiz?

Pomodoro tekniği kullanmak bu yöntemlerden biridir. 25 dakika çalıştıktan sonra 5 dakikalık aralar verip kısa bir “tamamlanmamış etki” yaratarak çalıştığınız kısmın zihninizde tekrarlanmasını ve kalıcı hale gelmesini sağlayabilirsiniz. 

Görevleri bölmek başka bir yöntem olarak değerlendirilebilir. Görevleri alt iş kalemlerine parçalayarak küçük adımları atarak işe başlayabilirsiniz. Bu durum işin genelinin tamamlanmadığı duygusu oluşturacak, yarım kalan kısımları tekrarlayacak ve pekiştirme hissini oluşturacaktır. 

Kontrol listeleri oluşturarak yapılacakları ve tamamlananları yazılı bir hale getirebilirsiniz. Bu sayede kalan görevleri takip etmek kolaylaşacak. Bitmeyen işlerin sürekli zihninize gülümseyip kaygılanmanıza sebep olmasını engelleyecektir.

Genel anlamda bu etkiyi tamamlanmayan görevlerin ve süreçlerin zihnimizde daha fazla yer ettiğinin ifadesi olarak tanımlamak mümkündür. Bu etki hatırlamayı kolaylaştırmaktan motivasyon sağlamaya kadar pek çok alanda görev alır. Eğer bilinçli bir şekilde bu etkiyi yönetirseniz hayatınızdaki olumlu etkilerini arttırmanız mümkündür. 

Şimdi sıra sizde!
Belki de tamamlayabileceğiniz bir işi yarım bırakarak bu etkiyi derinlemesine hissetmeyi deneyimleyebilirsiniz. Elbette kaygı seviyenizi arttıracak ölçüde yarım bırakmayın. Biliyorsunuz ki yönetmek sizin elinizde! 

Farkında olmanız yeterli. 

Kaynakça

• Sone Psikoloji. (2024, 25 Temmuz). Zeigarnik etkisi: Tamamlanmamış işlerin zihinsel yükü. Sone Psikoloji. https://www.sonepsikoloji.com/zeigarnik-etkisi/
• Koçak, A. E. (2021, 30 Ocak). Zeigarnik etkisi: Tamamlamadığınız işleri ve bitirmediğiniz görevleri neden daha sık hatırlıyorsunuz? Evrim Ağacı. https://evrimagaci.org/zeigarnik-etkisi-tamamlamadiginiz-isleri-ve-bitirmediginiz-gorevleri-neden-daha-sik-hatirliyorsunuz-9439/
• Erdem Psikiyatri. (2023, 1 Eylül). Zeigarnik etkisi nedir? Erdem Psikiyatri. https://www.erdempsikiyatri.com/zeigarnik-etkisi-nedir/
• Liu, F. (2024, 27 Mart). How to use the Zeigarnik effect in UX [Video]. Nielsen Norman Group. https://www.nngroup.com/videos/zeigarnik-effect/
• Evre Psikoterapi. (2025, Ocak 5). Zeigarnik etkisi nedir? Evre Psikoterapi. https://www.evrepsikoterapi.com/zeigarnik-etkisi-nedir/#Zeigarnik-Etkisinin-Gunluk-Hayatta-Kullanimi

İçerik Yazarı

Gökçenur USTA YAZICI